مقاله برخورد یا گفتگوی تمدنها

مقدمه :

جهان در اواخر دهه 1980 شاهد تحولات چشمگیر و بی سابقه ای بود نظام دو قطبی شکل گرفته در پایان جنگ جهانی دوم، سیطره اندیشه کمونیسم بر اروپای شرقی ،شوروی و بسیرای از کشورهای جهان سوم ، جایگاه غیر متعهدها و جهان سوم و نهایتاً نظامی که از این بحرانها به وجود آمد ، از جمله موضوعات اصلی این برهه از زمان بود

کمونیسم به دلایل سیاسی ، اقتصادی و ایدئولوژیک با بن بست روبه رو شد و پروستریکا و گلاسنوست به عنوان اقدامات اصلاحی گورباچف ، امیدی در دلها زنده نکرددر این شرایط حساس جمهوری های شوروی از آب گل آلود ماهی گرفتند و استقلال خود را اعلام نمودنید اروپای شرقیودیگر کشورهای زیر سلطه شوری ، به نظام لیبرالیستی گرایش پیدا کردند وعلایق خود را با ام القرای مارکسیسم به حداقل رساندند .جهان سوم که از تضاد شرق و غرب در دوران جنگ سرد ، از موقعیت تقریباً مناسبی برخوردار بود ؛ پس از این برهه با بی مهری های هر دو بلوک روبه رو شد . دوران سردرگمی چند ساله آنها با توجه به تضاد منافع ایشان ، تمایلات و ایدئولوژیهای متفاوت و اختلاف نظر نیست به آینده خود ،طبیعی به نظر می رسید .

درحقیقت ، دستور کار گروه 77 وغیر متعهدها باید تغییر می کرد نهضت غیر متعهدها با افت و خیز حرکتها و با دامنه تقریباً متضاد موضع گیری اعضاء وظیفه ایجاد خطی بین شرق و غرب و حفظ کشورهای جهان سوم بین دو ابر قدرت را بر عهده داشت .پس از سقوط نظام دو قطبی و خلع سلاح شدن ایدئولوژی کمونیسم تمایلات متفاوت و بعضاً متضاد و حتی مبهمی بر حرکت کشورهای جهان سوم ، حاکم شد .

آمریکا که در دوران جنگ سرد از حمایت اروپا و ژاپن بهره مند بود ، خود را در شرایط جدیدی حس می کرد اروپای متحد آلمان قدرتمند ژاپن ، به عنوان غول اقتصادی ، جهت حرکت های خود از آمریکا را تغییر دادند و در راستای تقویتمنابع ملی خویش، نقش جدید در نظام بین الملل را مدعی شدند جهان شاهد اهمیت اقتصاد، پس از یک دوره اهمیت جنگ افزارهای نظامی و نیز مسائل سیاسی بود . اینک ببرهاهی آسیا و چین در صحنه قدرت اقتصادی و نهایتاً قدرت سیاسی وارد خواهند شد ، هر چند در چند سال اخیر شاهد بحرانهایی در این مناطق بوده ایم .

در چنین شرایطی حساسی می توان از خود سئوال کرد که آیا شکست کمونیسم به دلیل پیروزی لیبرالیسم و کاپیتالیسم بود ؟ آیا پس از سقوط یکی از دو قطب نظام دو قطبی با نظام تک قطبی روبه رو خواهیم بود یا اینکه نظامی چند قطبی و ... خواهیم داشت ؟آیا ایده افول نسبی قدرت آمریکا در کوتاه یا دراز مدت از صحت استحکام معتنابهی برخوردار است ؟ سهم جهان سوم مخصوصاًکشورهای اسلامی درنظام نوین ادعا شده چه خواهد بود ؟ایران اسلامی ، چه موضعی در مقابل نظام نوین جهانی باید اتخاذ کند ؟ نظریهبرخورد تمدنها به واقع نزدیکتر است یا نظریه گفتگوی تمدنها ؟

تغییر نقطه ثقل تأثیر عوامل در روابط بین الملل از حالت سیاسی جغرافیایی به اقتصادی جغرافیایی ، ضرورت ایجاد و تثبیت نظامی جدید در روابط بین الملل و قبول پایان جنگ سرد و نظام دو قطبی می باشد وقتی در رد نظام نوین جهانی از افول نسبی قدرت آمریکا ، یا مطرح شدن قدرتهای جدیدی ، مثل اروپای متحد و ژاپن سخن می گوییم تأثیر بیشتر را برای عوامل اقتصادی قائل هستیم ؛ در حالی که نظریه برخورد تمدنها بر تأثیر بیشتر عوامل فرهنگی تأکید دارد مسأله حاضر از بحث زیر بنا و روبنا متفاوت است .

...

نقد و بررسی نظریه برخورد تمدنها

حساسیتی که این نظریه در سطح جهانی برانگیخت ، باعث شد عکس العملهای متتنوعی را به همراه داشته باشد در اینجا سعی می شود به مهمترین انتقادات وارد بر این نظریه اشاره شود

1) قبل از هر چیز باید به روش شناسی این نظریه توجه کرد . همان گونه که گفته شد ، این نظریه ب راساس تجربه گرایی تاریخی ارائه شده است در واقع با نگرش تاریخی به جمع بندی خاصی رسیده است بنابراین هیچ گونه روش علمی و قابل بحثی در این نظریه دیده نمی شود در واقع این گونه پیش بینی ها به پیش گویی شبیه تر است .

2) این نظریه طرفین درگیری و رویارویی را تمدنها قرار می دهد . بنابراین هانتینگتون بر ملتها و دولتهای ملی تأکید می کند و نه بر مسائل نظامی یا اقتصادی ، ریچارد فالک و متفکران زیادی بر این نکته تأکید دارند که تمدن نمی تواند جانشین دولت ملت شود

3) پیوند کنفوسیوسی اسلامی در نظریه رویارویی تمدنها . ناشی از عدم شناخت صحیح این دو تمدن است ، همان گونه که یکدست پنداشتن جهان اسلام خطاست . روشنفکران جوامع اسلامی به دنبال ایجاد سنتز بین سنتهای خود و مدرنیسم هستند و نقاط مثبت هر دو را در نظر می گیرند .

4) این نظریه ، غرب را یکپارچه فرض کرده است ، در حالی که قراین ازاشکاف و واگرایی در بلوک غب حکایت دارند از ابهام تمدن غربی در کلام هانتینگتون که بگذریم ، باز احتمال واگرایی هر چه بیشتر واحدهای آن در آینده وجود دارد با توجه به اتحاد اروپا و جدا شدن از سیاستهای آمریکایی ، این احتمال قوت می گیرد .

...