مقاله بررسی انواع سازماندهی از دیدگاه مدیریت و جایگاه آموزش عالی در آن

مقاله بررسی انواع سازماندهی از دیدگاه مدیریت و جایگاه آموزش عالی در آن در 14 صفحه ورد قابل ویرایش 

بررسی انواع سازماندهی از دیدگاه مدیریت و جایگاه آموزش عالی در آن

الف- مبانی طبقه بندی وظایف

گروه بندی فعالیت ها و افراد در ادارات، توسعه و گسترش سازمانها را به طور نامحدود امكان‌پذیر كرده است. اما ادارات با توجه به الگوی اساسی كه برای گروه بندی فعالیت های آنها به كار می رود با هم تفاوت دارند كه در این جا ماهیت الگوها را بررسی می‌كنیم:

قبل از هر چیز، باید تأكید كرد كه در سازماندهی هیچ طریقی به عنوان بهترین راه وجود ندارد كه در تمام سازمانها یا موقعیت های عملی باشد. الگویی كه برای سازماندهی به كار می رود به موقعیت ها و هم چنین به اعتقادات مدیران بستگی دارد كه تصور می‌كنند الگوی خاصی در وضعیت یا موقعیت معینی، آنها را یاری خواهد داد.

طرح كلاسیك سازماندهی از زمانی كه مدیریت به عنوان یك رشته در دانشگاه ها مورد توجه واقع داشته وجود داشته است و دانشمندان چون «هانری فایول» «فردریك تیلور»، «لیندال ارویك» و «ماكس وبر» از آن هواداری كرده اند. طرح كلاسیك عبارت است از یك ساخت سازمانی دارای نظام سلسله مراتب رئیس و مرئوسی به شكل هرم كه در واقع سیستم پیچیده ای از مكانیزمهای مختلف،‌ قوانین، مقررات و روشها است. این سیستم ماهیتاً دارای نظم و انضباط است و مسئولیت‌های افراد بر حسب مقامشان در سلسله مراتب سازمانی معین شده است.

این نگرش مكانیكی است به سازماندهی، به این سبب كه جنبه های انسانی را نادیده می گیرد، به وسیلة دانشمندان علوم رفتاری مورد انتقاد قرار گرفته است. هواداران این طرز فكر باشد «التون مایر» و «ماری پاركر فالت» «چستر بارنارد» و «داگلاس مك گریكور» توصیه می‌كنند كه باید بر سلسله مراتب تأكید كمتری گذاشته شود و توجه بیشتری به اشتراك مساعی مسئولین سطوح پایین سازمانی در فرآیند تصمیم گیری معطوف شود.

در سالهای اخیر، نوع جدیدی از سازماندهی موردنظر قرار گرفته است كه در آن حداقل، تقسیم وظایف به طور رسمی دیده می‎شود و پیشتر ماهیت غیررسمی دارد این نوع سازماندهی به عنوان «ساخت ارگانیك» شناخته شده است. وبر بر سلسله مراتب كمتر تأكید می‌كند و مشكل گشایی را مورد توجه قرار می‎دهد. در حالی كه ساخت «بوروكراتیك»، كلاسیك ممكن است در شرایط ثبات مناسب باشد ساخت «ارگانیك» در هنگام رویارویی با تغییرات محیطی و تكنولوژیكی و حالات پویایی معقول به نظر می رسد. ویژگیهای اساسی ساخت سازمان «ارگانیكی» عبارتند از:

1-   وجود اختیارات غیرمتمركز

2-   قوانین و مقررات كمتر

3-   غیررسمی بودن تعاریف مشاغل

4-   تأكید پیشتر روی قابلیت انعطاف

5-   تطبیق با محیط

6-   شبكة ارتباطات شخصی و غیررسمی

و هم چنین توجه پیشتر به خود كنترلی به جای اعمال كنترل از طریق سلسله مراتب.

در هر حال مدیران با توجه به شرایط و عوامل مختلف و بنا به اعتقادات و ارزشهای شخصی، از چارچوب سازمانی متفاوت برای رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده استفاده می‌كنند.

نمودار سازمانی

سلسله مراتب سازمانی به صورت رسمی توسط نموداری مشخص می گردد كه هم واحدهای تابعه سازمان را نشان نمی دهد و هم خطوط و مجاری ارتباطات و مسئولیت را تعبیر می نماید.

انواع سازماندهی

1-   سازماندهی بر مبنای تعداد

طبقه بندی وظایف بر مبنای تعداد روش مهمی بود كه در عشایر و قبایل و ارتش ها به كار می رفت. با وجود  این كه به سرعت از موارد استفاده این روش كاسته شده است، هنوز هم كاربردهای خاصی دارد. در این نوع سازماندهی اشخاصی كه وظایف یكسانی را انجام می دهند، زیرنظر یك مدیر انجام وظیفه می‌كنند و این كه افراد چه كاری باید انجام دهند و با چه وسیله ای كار كنند اهمیت ندارد و اهمیت آن صرفاً در تعداد افرادی است كه زیر نظر یك فرمانده مشغول كارند. اهمیت این روش در طول قرون گذشته كاهش یافته است. یكی از دلایل كم شدن اهمیت آن توسعه تكنولوژی و به تبع آن نیاز به تخصص و مهارتهای گوناگون است. دلیل دوم این كه گروههای تشكیل شده از پرسنل متخصص، غالباً كارآمدتر از آنهایی هستند كه بر مبنای تعداد، سازمان داده شده اند. بالاخره سازماندهی بر حسب تعداد، فقط در پایین ترین سطوح سازمانی كاربرد دارد.

سازماندهی بر حسب زمان

یكی از قدیمی ترین صورتهای سازماندهی، گروه بندی فعالیت ها بر حسب زمان است كه در سطوح پایین سازمان به كار می رود. استفاده از نوبت كاری در بسیاری از مؤسسات به دلایل اقتصادی، فنی و غیره در مواردی كه روزهای كار معمولی كافی نیست. نمونه های این نوع سازماندهی را در بسیاری از مؤسسات نظیر بیمارستانها، سازمانهای نظامی، فرودگاهها، مخابرات، آتش نشانی و بعضی از كارخانه ها می‎توان مشاهده كرد.

اولین فایده سازماندهی به شیوه مزبور این است كه ارائه خدمات یا تولید كادر تنها به ساعت كار روزانه محدود نمی‎شود و غالباً در تمام ساعت شبانه روز ادامه دارد. دوم این كه امكان ادامه كار را در فرآیندهای غیرقابل توقف (مانند صنایع فولاد و خدمات انتظامی) تأمین می‌كند و بالاخره امكان كار كردن برای افرادی كه در هنگام روز نمی توانند كار كنند (مانند دانشجویان) را فراهم می‌كند.

طبقه بندی براساس محصول

طبقه بندی فعالیت ها بر مبنای محصول یا خط محصول در مؤسسات و سازمانهای بزرگ كه دارای خط محصولات متعدد می باشند از دیرباز رایج بوده است. این نوع طبقه بندی یك فرآیند تكاملی به حساب می‎آید زیرا موسسه یا شركت هنگامی كه رشد می كند، مدیریت های تولید، فروش، خدمات و مهندسی با حجم عظیمی از محصول روبرو می گردند و استاندارد حیطة مدیریت مانع افزایش بیش از حد تعداد مدیران مستقیم می گردد. در این حالت گروه بندی براساس محصول یا خط محصول ضرورت پیدا می‌كند. در این نوع تقسیم كار مدیر هر قسمت كه محصول خاصی را تولید می‌كند دارای اختیارات وسیعی است كه امر فروش، تولید، كارگزینی و غیره توس او اداره می گردد. مانند محصولات متعلق به صنایع ملی شده كه هر یك دارای كارخانه ای مستقل یا واحدهای تحت امر خود می‎باشد.

از محسنات طبقه بندی بر حسب محصول یا خط محصول این است كه استفاده بهتر از سرمایة تخصیص داده شده برای آن محصول را ممكن می سازد، از تخصص ها و مهارتهای پرسنل حداكثر استفاده به عمل می‎آید و به ایجاد نوعی خاص از هماهنگی كمك می‌كند وقتی كه یك فرد با دانش و اطلاعات لازم مسئولیت فروش مربوط به یك كالا را به عهده می‎گیرد بیشتر و بهتر می‎تواند از تخصص و اطلاعات خود بهره مند شود و زمان بندی بهتری را برای مشتری پیش بینی نماید. ضمناً می‎تواند مسئولیت سود یك كالا یا یك نوع خدمات در همان حیطة كاری متوجه مدیر محصول كند. نارسائیهای این نوع طبقه بندی شبیه نارسائیهای طبقه بندی محصول است كه عبارت است از الزام به استخدام افراد بیشتر با توانایی های لازم در مدیریت، و تحمل هزینة بیشتر به خاطر تكرار خدمت و فعالیت های مشابه.